Door Ferd Sauter
In 2023 bestaat De Buitenpepers vijftig jaar. Speciaal voor de Peperpraat schrijft buurtbewoner Ferd Sauter drie artikelen over de geschiedenis van onze buurt en haar omgeving, vanaf de laatsteijstijd tot nu. In ‘Deel 1’ gaan we ver terug in de tijd: wat is de historie van onze omgeving tot aan de Middeleeuwen?
De plek waar nu De Buitenpepers ligt was na de laatste ijstijd, zo’n tienduizend jaar geleden, onderdeel van een langgerekte zandrug, die zich uitstrekte van de Loonse en Drunense duinen, via de Vughtse hei tot de Markt van ‘s-Hertogenbosch naar Orthen, de Heinis tot de Rosmalense zandver-stuiving. De omgeving was een laaggelegen landschap, waar het vaak nat was. Daardoor zochten de eerste mensen juist de hoge zand-ruggen op om te wonen. Zo is er bij de Heinis, in de buurt van de A2, een urn gevonden uit de IJzertijd (800 voor Christus tot het begin van onze jaartelling). Deze eerste Heinis-bewoner (ik noem ‘m IJzeren Hein) ligt nu nog ergens in het depot van het Noord-brabants Museum.
bij de Heinis, nabij de A2.
‘Ortinon’ en ‘Hynen’
In de Romeinse tijd was onze buurt ook bewoond, er is Romeins aardewerk gevonden waar nu de wijk De Rompert is. De eerste geschreven bronnen gaan over Orthen in het jaar 815: ‘Alfger schenkt in Orthen (Ortinon) land voor tien emmers zaaikoren, weiland en bos voor twee varkens’ (illustratie hierboven).
In 850 wordt er ook geschreven over ‘een hoeve met velden, weiden, bos, visvijvers’. In 1281 lezen we voor het eerst over de Heinis als Hertog Jan II van Brabant stukken land uitgeeft in erfpacht: ‘een stuk grond gelegen bij Hynen ter plaatse genoemd Vliert achter Orthen’.
De ‘Polder van der Eigen’
In 1309 wordt door Hertog Jan II het waterschap de ‘Polder van der Eigen’ opgericht; het krijgt het beheer ‘over de dyken, greppen, waterleidingen, gewoonlijk genaamd weteringen, sluizen en al wat betrekking heeft op de vruchtbaarmaking en het gemeen nut van genoemd land’.
De zuidgrens van deze polder is de weg tussen Orthen en Rosmalen, de huidige Heinisdijk. Aan de zuidkant van deze dijk ligt het beheer bij de ‘Polder de Vliert’. Dat er in deze tijd een dijk lag lezen we uit de oorkonde van het Geefhuis uit 1345: ‘… in de parochie van Orthen … twee stukken land bij de dijk genaamd Die Heendike’. In 1360 is er ook al een dijkdoorbraak geweest: ‘op den dijck van Orten, beginnende aen den Ruijvogels Wiel’. Het Ruivogelswiel lag op de plek waar het gebouw van de volkstuinvereniging staat en dit wiel is in 1972 gedempt.
Dijkdoorbraken in de Heinis
Een wiel is een plas ontstaan na een dijkdoorbraak, vaak rond, vandaar de naam. In de afgelopen eeuwen zijn er hier heel wat dijkdoorbraken geweest: er zijn nu nog negen wielen langs de dijk en vroeger waren er nog meer (zie onderstaande plaatje met de wielen in de Heinis).
In de voorbije eeuwen zijn er heel wat dijkdoorbraken geweest in de Heinis: er zijn nog negen wielen langs de dijk.
Dijkdoorbraken? Maar de Maas ligt toch kilometers ver weg? Ja, maar rond het jaar 1400 werd besloten om de polders tussen Grave en ‘s-Hertogenbosch ‘s winters onder water te zetten (‘ruimte voor de rivier’). Die winterrivier werd de Beerse Maas genoemd naar het dorpje Beers onder Grave, waar een verlaagd stuk dijk was: de Beerse Overlaat. Dat systeem heeft tot halverwege de twintigste eeuw dienst gedaan. De Beerse Overlaat is in 1942 gesloten.
In de volgende Peperpraat ga ik verder met de geschiedenis van de Buitenpepers.
Aanvullingen of vragen mail je naar gierzwaluw.bp@gmail.com
Alvast bedankt voor jouw reactie!
Bronnen en foto’s
Urn IJzertijd: http://collectie.hetnoordbrabantsmuseum.nl/Details/collect/14323
Orthen 815: Codex Laureshamensis, https://anno.ub.uni-heidelberg.de/anno/ef9d636f21
Meer van deze verhalen
Hangjongeren voor de hal van de ‘Buitenpepersflat’
Download de Pepernoot, ons buurtblad uit juni 1984, interview met Ria Zwijenberg
Wat zijn onze wensen voor de bewoners van de 100-jarige Buitenpepers in 2073?
Buurtfeest ’50 Jaar De Buitenpepers’ en PeperOlympiade: méér dan een succes dankzij de inzet van tientallen vrijwilligers